تربت جام بصورت مختصر ” جام ” گفته می شود و به معنای شهر آرام جای احمد جامی است. مرکز این شهرستان ، شهر تربت جام است و این نام از تربت شیخ احمد جام گرفته شده است. البته در برخی از منابع آمده است که در گذشته ارتفاعات این منطقه به شکل یک ظرف جام بوده است و به همین علت نام این شهر را تربت جام یعنی سرزمین جام مانند نامیدند. در دومین کنفرانس ملی برق و کامپیوتر به میزبانی دانشگاه وحدت، شهر تربت جام به دلیل داشتن پتانسیل تولید انرژی های نو، بعنوان شهر انرژی های پاک شناخته شد.
تربت جام از روزگاران کهن از جایگاه ویژهای برخوردار بودهاست. اهمیت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و بازرگانی آن، از سده ۳–۴ هـ. ق، نمایان گشته، و در زمان زندگی شیخ احمد جام (۴۴–۵۳۶ هـ. ق) یعنی سدههای ۵ و ۶ ه. ق، شکوفا شدهاست.
معروفترین اولیاء آن شهر ولی زاهد شهاب الدین احمد جامی است که اولاد و احفاد وی در حول و حوش آنجا دارای ضیاع و عقار هستند. احمد جامی آنچنان شهرت داشت که در پایان سده هشتم امیر تیمور قبر وی را زیارت نمود. امروز آن شهر که هنوز آبادی و رونق خود را از کف نداده معروف است به شیخ جام.
مردم این شهر اکثراً اهل تسنن و مابقی شیعه هستند و فارس میباشند. این شهرستان از شمال به شهرستان صالح آباد، از غرب به شهرستان فریمان، مشهد و زاوه، از جنوب به شهرستان تایباد و باخرز و از شرق به افغانستان و ترکمنستان محدود است. مسیر مشهد - دوغارون از شهر تربتجام میگذرد که یکی از مسیرهای ارتباطی مهم از ایران به افغانستان میباشد. بیش از ۹۰ درصد مردم این شهر فارس هستند و الباقی آن را اقوام مختلفی در تربتجام تشکیل میدهند که عربها و ترکمنها از مهمترین آنها هستند
تربت جام قطب تولید محصولات کشاورزی در شرق ایران است به گونهای که بیشترین جمعیت افراد شاغل در این حوزه را در میان سایر شهرستانهای استان خراسان رضوی دارد. با این وجود در سالهای اخیر به دلیل عدم استفاده پایدار از منابع آبی موجود و کشت بیرویه و غیراصولی در کنار بحران خشکسالی و کاهش بارندگی؛ کشاورزی و اشتغال مبتنی بر آن با چالشهای عدیدهای مواجه گشتهاست. در تربت جام در حالی بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف میشود، که نزدیک به ۹۲ درصد این آب از منابع زیر زمینی تأمین میگردد. در حالی این شهرستان رتبه اول تولید محصولاتی نظیر خربزه، زعفران جو، گندم و بسیاری از صیفی جات را در سطح استان خراسان دارد
موسیقی تربتجام قدمت و پیشینهای طولانی در فرهنگ ایران دارد. دوتار مهمترین و رایجترین ساز در میان مردم تربتجام است که آن را به مهارت تمام مینوازند. موسیقی این دیار برخاسته از دل آیینها و آداب و رسومی است که هزاران سال قدمت دارد. از مشهورترین مقامهای موسیقی تربتجام میتوان به این موارد اشاره کرد: مقام الله، نوایی، اشترخجو، سبز پری، کبک زری، سرحدی و جمشیدی. از دوتار نوازان برجسته تربتجام میتوان به نظر محمد سلیمانی، حسین سمندری، عبدالله سروراحمدی، حسین جوهریان، ذوالفقار عسگریپور (عسگریان)، و عزیز تنها اشاره کرد. غلامعلی پورعطایی، نورمحمد درپور و غلامحسین غفاری از نوازندگان و خوانندگان مشهور موسیقی تربت جام هستند. موسیقی این دیار برخاسته از دل آیینها و آداب و رسومی است که هزاران سال قدمت دارد. منظومه خوانی، شاهد خوانی، اضحی خوانی، صلوات خوانی، موسیقی سفر، لالایی مادران، موسیقی آموزشی، مناجات، نعت، منقبت و فضیلت خوانی از شاخههای موسیقی آوازی در تربت جام است.
صنایع دستی شهرستان تربت جام را، جق دوزی، قالیبافی، قالیچهبافی، کرباسبافی، حوله بافی پلاسبافی، جوالبافی، بافتن دستمال و چادرشب و ظروف سفالین تشکیل میدهد. از روزگار کهن صنعت قالی بافی در این شهرستان رواج داشتهاست و جنبه صادراتی دارد. دار قالیها معمولاً در خانهها برپا میشود و کارگاههای قالی بافی نیز در این شهرستان به فراوانی وجود دارند. قالیها با طرح قالی مشهد در رنگهای لاکی، قرمز دانه و قهوهای نیز به بازار عرضه میشود. آرامگاه شیخ جام، پل خاتون، مسجد نور روستای بزد کوه پلنگ آبه بزد، تپه جهانگیر آباد، تپه سراب، تپه شور قلعه، تپه صدر آباد، تپه طلایی، تپه قشه توت، تپه گرماب، تپه گلارچه، تپه گنجآباد، خواجه حسام، قلعه استای، قلعه زور آباد، قلعه فیض آباد، قلعه گبری، قلعه گوش لاغر، قنقر، کاریز دیوان، گلار صارم و مسجد خواجه عزیزالله مکانهای دیدنی و تاریخی این منطقه را تشکیل میدهند.
تعداد شهر و روستاهای توابع تربت جام
تعداد کل خانوار شهر تربت جام در سال 1395
جمعیت کل شهر تربت جام در سال 1395